Şifalı Bitkiler – Hibiskus, Hibiscus sabdariffa

Diğer Adları:
Hibiskus, Hibiküs, Hibiscus sabdariffa
Kara bamya
Afrika Bamyası

Familyası:
Ebegömecigiller, Malvengewaechse, Malvaceae

Drugları:
Hibiskus Çiçekleri: Hibisci flos
Hibiskus’un aslında çiçeklerinin kupa yaprakları ve dış kupa yaprakları çay ve natürel ilaç yapımında kullanılır. Taç yaprakları ise kullanılmaz.

Giriş:
Eskiden hibiskus türleri ile bamya türleri birlikte zikredilir iken günümüzde ebegömecigillerin bir alt türevi olan bu iki tür ayrı alt gruplara ayrılmıştır. Bu nedenle hibiskus Türkiye’de kara bamya veya Afrika bamyası diye anıla gelmiştir. Almanya’da ise çok meşhur bir Yazarın (M. P.) hibiskus’dan bahsederken yanlışlıkla Japon Çiçeğinin fotoğraflarını yayınlamış ve onun botanik yapısından bahsetmiş ve bir diğer önemli yazar ise hibiskus yerine bamya’dan bahsetmesi nedeniyle zihinleri karıştır-mışlardır. Doğrusu bende önceleri çok yanılmış ve yanlışlıkla başka bitkilerin fotoğraflarını çekmiştim. Ağustos 95’de Üniversitenin botanik bahçede gezerken tesadüfen hibiskus’u görüp altındaki Latince tabala’yı okuyunca doğrusu çok şaşırdım. Fakat sonunda yüzde yüz emin olarak gönül rahatlığı ile bu bitkiden de bahsetme cesaretini kendimde buldum.

Botanik:
Genellikle bir yıllık bir bitki olup boyu 2 metreye kadar ulaşan, çok çatalı otsu bir bitkidir. Yaprakları gövdeye oturmuş üç parça ortadaki parçası uzunca ucu sivri dil şeklinde kenarları kertikli koyu yeşil renklidir. Çiçekleri beyaz veya hafif pembemsi beyaz geniş kalp şeklinde göbeğe doğru koyu vişneçürüğü rengini alan taç yaprakları beş adet olup ve de ortada bir demet sarı döllenme tozluğu bulunur. Taç yaprağını kavrayan kupa yaprakları açık veya koyu vişneçürüğümsü yeşil renkte olup üzeri tüylü, kalın etli bir yapıya sahiptir ve de bunu etrafını çeviren ayrıca 8-12adet daha ince, küçük dış kupa yaprakları mevcuttur. Çay ve natürel ilaç yapımında bu kupa yaprağı ile dış kupa yaprağı kullanılır diğer kısımları kullanılmaz.

Yetiştirilmesi:
Eskiden vatanı Sudan olan bu bitki günümüzde hemen hemen tropik ve subtropik ülkelerde yetişmekte ve hatta Almanya gibi iklimi ılıman olan ülkelerde bile yetişmektedir. Türkiye’nin hemen her bölgesinde yetiştirilebileceği kanaatindeyim.

Hasat zamanı:
Çiçekleri solduktan sonra kupa yaprakları tekrar kapanır ve kurumaya başlar bu zaman toplanır ve kurutulduktan sonra nemde uzak bir yerde porselen kaplarda muhafaza edilir. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yanlışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca bitki örneğin 5 günde kurudu ise 2 gün daha kurumada bırakmak mah-zurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece birki kökleri Güneşte kurutulur ve kurur kurumaz heemn paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin aktarlarda açıkta satılması kalitesini kısa sürede sıfırlar.

Birleşimi:
Birleşimindeki en önemli maddeler;
a) %15-30 ile Organik asitler; Sitrik asit (limon asidi) , Malik asit (elma asidi), Tartarik asit (üzüm asidi) ve Hibiskus asidi (hidrokysitrikasit)
b) Antocyanglikozitler %1 Hibicin (delphinidin-3-xyloglicosit), cyanidin-3-xyloglikozit
c) Flavonglikozitler; Gassypetin ve Gossypetin-3-glikozit
d) Ayrıca C-vitamini ile musilaj içerir.

Tesir şekli:
Serinletici, iştah açıcı, idrar söktürücü, meyve asitlerinin bü-yük bir bölümünün absorbe edilememesi nedeni ile hafif müshil yapıcı ve eskimiş bir tada sahiptir.

Kullanılması:
1) Üniversite kliniklerinde tedavi denemeleri ve araştırmalar yapılma-mıştır. Bu nedenle bugünkü bilgilere göre 2. sınıf bir şifalı bitkidir. Hibiskus yerine göre daha etkili olan başka bitkiler kullanılmalıdır örneğin: Pekliğe karşı Ravent, Keten, Sinameki, Nane, Akdiken veya Gökçek İksiri daha etkilidir.
2) Alman sağlık bakanlığına bağlı olarak çalışan Komisyon E’nin 01.02.1990 tarih ve 22a nolu monografi bildirisine göre hibiskusun tatlandırıcı, renk verici ve aroma verici olarak kullanılabileceği açıklan-mıştır.
3) Afrika’da halk arasında müshil yapıcı ve renk verici olarak kullanılır. Ayrıca çok az oranda iştah açıcı ve iltihapları önleyici özelliğiolduğu ileri sürülmektedir. Fakat Afrika’da asıl hararete karşı serinletici olarak kullanılmaktadır.

Çay:
Bir kahve kaşığı ince kıyılmış, kurutulmuş hibiskus kupa yaprağı demliğe konur ve üzerine 300-400ml kaynar su doldurulduktan sonra 5-10 dakika demlemeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir.

Yan tesirleri:
Bilinen bir yan tesiri yoktur.

B) Amber çiçeği, Moscusmalve, Abelmousehus mouse hatus MEDİK
Küçük Amber çiçeği
Amber bamyası Eskiden Bania abelmoscehus RBR
Amber hatmisi veya Hibiskus abelmoscehus L.
Misk çiçeği

Familyası:
Ebegömecigillerden, Malvengewâchse, Malvaceae

Drugları:
Amber esansı(eterik yağı); Abelmoschi aetheroleum
Amber tohumu; Abelmoschi semen
Amber tohumundan elde edilen eterik yağ veya Amber tohumu çay, tentür veya aroma tedavisinden kullanılır. Eskiden misk yağı Doğu Tür-kistan, Tibet ve Himalayalarda yaşayan Misk keçisinin (dağ keçisi; 50-60cm büyüklüğünde, esmer renkli gri veya beyaz benekli, uzun tüylü, boynuzsuz, kulak ve üstten iki dişi oldukça uzuncadır) cinsel organıyla göbeği arasındaki 5-6cm genişliğinde, 2-6cm enindeki guddesinden şırınga ile alınarak elde edilen bir sıvıdır. Bu hakiki misk yağının çok pahalı olması nedeni ile onun yerini tutabilecek olan amber tohumundan elde edilen eterik yağı aynı maksatla kullanılmaya başlanmıştır. Abelmoushus’un 100’ün üzerinde alt türü vardır fakat üç önemli alt türü bizi ilgilendirmektedir ve bunlar
a) Amber çiçeği
b) Büyük Amber çiçeği
c) Bamya’dır.
Amber çiçeğinin tohumundan eterik yağı elde edilir veya tohumu kullanılırken Büyük amber çiçeğinin sadece köklerinden ve bam-yanın da meyvesinden istifade edilir.

Botanik:
Bir yıllık, dikine yükselen, hafif tüylü, nadiren tüysüz, pek çatal-laşmayan otsu bir bitkidir. Yaprakları koyu yeşil renkte, kenarları kertikli, kalp şeklinde olabileceği gibi 3-7loplu da olabilir ve fakat genellikle 5 loplu olup lopları oldukça derindir. Çiçekleri açık sarı veya sarımsı beyaz, oldukça geniş beş adet taç yapraktan oluşan ve ortada kırmızı veya vişneçürüğü renkte bir göbeğe sahiptir. Meyveleri 4-7cm büyüklüğünde, ucu sivri, yumurta şeklinde, üzeri hafif tüylü, içi kahverenginden siyaha kadar renk tonlarında, böbrek şeklinde ve 3-5mm büyüklüğündeki tohumları bulunur.

Hasat zamanı:
Ağustos ayından itibaren olgunlaşan kapsülleri toplanır ve dövülerek tohumları çıkarılır ve güneşte kurutulur. Amber tohumunun su buharı destilasyonu ile ekstresi elde edildiği gibi tentürü de yapılabilir veya sade olarak da kullanılır.

Birleşimi:
Birleşimindeki en önemli madde eterik yağı (uçucu yağ) olup bu yağ sadece %0,2-0,5 arasında bir yer teşkil eder ve bunun en önemli ana maddesi ise Fainesylacetat ve az miktarda 7-Hexadecen-14-olit (=Abretblid) ve 5-Tetraderen-14-olit bu ikisi eterik yağ mis kokusu verirler. Ayrıca %10-15 sabit yağ türevleri palmitinasiti, yağ asidi ve linolasit en önemlileridir. Ayrıca sitosterin türevleri içerir.

Tesir şekli:
Cinsel gücü artırıcı, teskin edici, vücudu ısırtıcı, korkudan arındırıcı özellikleri vardır.

Kullanılması:
Halk arasında genellikle Hindistan’da yetiştirildiğinden burada halk arasında mide-bağırsak rahatsızlıkları, iştahsızlık ve baş ağrısı gibi rahatsızlıklara karşı kullanılır. Eterik yağı ise cinsel yetersizlik (iktidarsızlık), kadınlarda soğukluk, isteksizlik, sinirsel krampla r ve depresyona karşı kullanılır. Amber esansı yağı parfüm, masaj yağı veya kolonya şeklinde kullanılabilir. Mesela 100ml’lik kolonyaya 15-20damla Amber esansı katılır ve iyice karıştırılır. Masaj yağı; 100ml kırmızı yağ (Kılıç otu yağı) 15-20damla amber esansı katılır ve iyice karıştırılır. Bu kolonya ve masaj yağı insanın cinsel arzularını artırır. Şayet pur (sade) olarak kullanılacak ise 1-2damla kullanılmalıdır. Fazla kullanılmamalıdır. Bugüne kadar Amber esansının nasıl tesir ettiği konusunda herhangi büyük bir araştırma yapılmamıştır.

Yan tesirleri:
Bilinen bir yan tesiri yoktur; şayet tarife uyulur ise.

C) Büyük Amber çiçeği, Abelmoshuswurzel, Abellomushus manihot MEDİK

Bu türü yukarıdakinden ayıran özellikleri 1,2-2m boyunda olması, yap-raklarının küçük olmasıdır. Diğer özellikleri botanik olarak aynı olup kullanılan drugu ve şekli farklıdır. Büyük Amber çiçeğinin köklerinden çayı yapılır ve bu çayın demi ile sargı, yara, iltihap ve şişmelere karşı kullanılır.

D) Bamya, Okra, Abelmoshus esculentus (L) MÖNCH
Escula hibisci esculentus L.

Familyası:
Ebegömecigillerden, Malvengewâchse, Malvaceae

Drugları:
Bamya meyvesi; Abenoshos esculenti fructus
“ çiçeği; Abelmoshus esculenti flos

Bamyanın genellikle meyvelerinden sebze yemeği yapılır ve nadiren de çiçeklerinden çay yapılır.

Botanik:
Amber çiçeği ve Büyük Amber çiçeği gibi Bamya da tropik bölgede yetişen bir bitkidir. Fakat Türkiye ve Yunanistan’da çok eskiden beri yetiştirilen bir kültür bitkisidir ve Amerika’nın keşfinden sonra özel-likle ABD’de yetiştirilmektedir. Yaprakları diğerlerinden farklı olarak daha geniş, tabanı kalp veya daire şeklinde ve mat yeşil renkte, kenarları kertikli, 5-7 loplu ve oldukça uzun saplıdır. Çiçekleri açık sarı veya sarımsı beyaz renkte, tabanı kahverengimsi renkte, 3-6cm büyüklüğündeki taç yapraklar ve ortadaki göbekte koyu kırmızıdır. Meyveleri 5-20cm uzunluğunda, kuş gagası gibi uca doğru sivri ve altı köşeli olup meyveleri için yetiştirilir.

Birleşimi:
Birleşiminde müsilaj, polisakkaritler, şeker ve sabit yağ içerir.

Kullanılması:
Halk arasında bamya meyvesinin yemeği hafif müshil yapıcı özelliğe sahiptir.

Yan tesirleri:
Bamya ekim yapılan ve sürekli bamya ile meşgul olanların elinde ekzema olur.

E) Çin gülü (Japon gülü), Rotemalve hitiskus, Rosasinensis
Zehirleyici özelliği vardır. Büyük, iri ve kırmızı çiçekleri, yaprakları oval ve tek parça oluşu ve daha farklısı 3-4m yüksekliğinde bir süs ağacı olması nedeniyle diğer ot türlerinden ayrılır. Hiçbir şifa değeri yoktur ve zehirleyici özelliktedir.